موقعيت جغرافيايي شهرستان ساوجبلاغ

موقعيت جغرافيايي شهرستان ساوجبلاغ

نويسنده :ذكر الله رنجاني
كارشناس ارشد باستان‌شناسي

شهرستان ساوجبلاغ با وسعتي معادل 2780 كيلومتر مربع به عنوان وسيع‌ترين شهرستان استان تهران در طول جغرافيايي 40:50 و عرض جغرافيايي 35:57 واقع شده است. (1)
كه از سمت شمال به استان مازندران، از جنوب و شرق به شهرستان كرج، از سمت غرب قبلا به استان قزوين و در حال حاضر از سمت جنوب غربي به شهرستان نظر‌آباد و از سمت شمال غربي و غرب به آبيك و الموت قزوين محدود مي‌گردد.(2)

اين شهرستان در سال 1367 از دو بخش مركزي و طالقان به مركزيت هشتگرد تشكيل گرديده و در سال 75 بخش نظر‌آباد و در سال 81 بخش‌هاي چندار و چهار باغ از بخش مركزي منفك گرديده و به مجموعه تقسيماتي شهرستان اضافه شده‌اند. (3)
اين شهرستان شامل بيش از 278 آبادي و چهار محدوده شهري و 12 دهستان مي‌باشد. در سال‌هاي گذشته بخش نظر‌آباد به عنوان شهرستان نظر‌آباد، شامل دهستان تنكمان و مركزي از شهرستان ساوجبلاغ جدا گرديد.
ساوجبلاغ و طالقان سال‌ها درمحدوده مرز شهرستان‌هاي قزوين، تهران، ساوه و ضلع غربي استان مازندران قامتي افراخته داشته است. (4)

علامه دهخدا مي‌نويسد: «ساوجبلاغ بواسطه حاصلخيزي زمين و موقعيت آن و قرار گرفتن بر سر راه تهران _ قزوين مدرسه فلاحت در آن بنا شده است. (5)
اسم ساوجبلاغ به معناي چشمه مي سرد مي‌باشد. دكتر محمد معين و علامه دهخدا ساوجبلاغ را يك واژه تركي مي‌دانند و بعضي‌ها هم در آثار و تقريرات خويش نام شهرستان را ساوجبلاق بيان كرده‌اند.
از جمله آنها، دكتر بهمن فيروز‌مندي، مرحوم جلال آل احمد (6)، محمد جواد مشكور (7) هستند.
مرحوم جلال آل احمد و دكتر محمد جواد مشكور در كتاب نظري بر آذربايجان مي‌نويسد: «ساوج در اصل همان سويوق تركي به معناي سرد بوده است. كه در مجموع همه در معني ساوجبلاغ اتفاق نظر دارند كه ساوجبلاغ يعني «چشمه سرد».»

در منطقه ساوجبلاغ تپه‌ها و محوطه‌هاي گورستاني متعددي وجود دارد كه در طي حفاري‌هاي كوتاه مدت كه به عمل آمده هر كدام گوشه‌اي از تاريخ و فرهنگ و تمدن اين منطقه را روشن كرده‌ است. قرار گرفتن شهرستان مزبور در مسير جاده خراسان بزرگ، جاده ابريشم و همچنين مركزيت آن در بين فرهنگ‌هاي بزرگ منطقه و مناطق همجوار، به ارزش و بهاي استقرار‌ها و مكان‌هاي باستاني، تاريخي و فرهنگي مي‌افزايد. در حالي كه از لحاظ چشم‌انداز‌هاي فرهنگي اين منطقه اهميت فراواني دارد و مي‌تواند بسياري از سئوالات و معماهاي موجود در رشته‌هاي گوناگون را حل نمايد. از آنجايي كه در شهرستان مورد نظر پس از حفاري‌هاي محوطه باستاني ازبكي (دوشان تپه، تپه اصلي جيران تپه و مارال تپه) و شناسايي معماري عصر‌آهن، موجوديت گورستان باستاني جيران تپه و همچنين گورستان‌ها و مكان‌هاي باستاني از جمله؛ خوروين، مرجان، و سمبران طالقان و... نشان دهنده اين موضوع است كه در منطقه؛ استقرار‌گاه‌هايي وجود داشته و بر اثر مهاجرت كوچگران و مهاجرت از اين منطقه به مناطق دور دست و همجوار و بلعكس تغيير و تحولاتي در تمامي زمينه‌ها بوجود آمده است.

---